قانون حجم مبنا در بورس یعنی چه؟

اگر می‌خواهید بدانید حجم مبنا چیست و به چه دردی می‌خورد،  بهتر است از یک مثال شروع کنیم. فرض کنید در بازار ارز یک شهر کوچک، عده‌ای  در حد ۱۰ نفر کنار خیابان جمع می‌شوند و شروع به معاملات ارز می‌کنند.  آن‌ها دلار را بین خودشان با قیمت پنج هزار تومان خرید و فروش می‌کنند و هر  کس از بیرون معاملات را بررسی کند، نتیجه می‌گیرد که دلار در حال حاضر پنج  هزار تومان است. این در حالی است که صرفا عده محدودی در معاملات بازار ارز  شرکت کرده و با معاملاتشان قیمت ارز را پنج هزار تومان تعیین کرده‌اند. در  حالی که معاملات بازار ارز بسیار گسترده‌تر است و تنها در زمانی می‌توان  قیمت کشف شده از معاملات را مبنا قرار داد، که تعداد دلار‌های معامله شده  قابل توجه باشد. همین اتفاق در بازار بورس می‌افتد. اگر معاملات سهام یک  نماد در طول یک روز کمتر از یک حد مشخص باشد، کشف قیمت به طور کامل انجام  نخواهد شد. این حد، دقیقا همان حجم مبناست که پیش از این صرفا برای  نماد‌های بورسی در نظر گرفته می‌شد.

حجم مبنا برای هر نماد به طور  جداگانه محاسبه و از تابلوی آن قابل مشاهده است. برای مثال حجم مبنا در  نماد فارس متعلق به شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس ۱۴ میلیون سهم است.  تعداد کل سهام قابل معامله این نماد در بورس به ۱۴۳ میلیارد سهم می‌رسد.  امروز تا لحظه نگارش این متن که حدود یک ساعت از آغاز به کار معاملات  گذشته، حدود ۶۴ میلیون سهام این شرکت معامله شده و با توجه به اینکه این  رقم بالاتر از حجم مبناست، پس به طور کامل می‌توان برای کشف قیمت سهام روی  آن حساب باز کرد. بر این اساس قیمت پایانی سهم یعنی ۸۶۰۶ ریال از میانگین  کل معاملات انجام شده در طول روز به دست آمده است.

در طرف مقابل شرکت پدیده شیمی قرن با نماد قرن را در  نظر بگیرید. یک میلیارد سهام این شرکت در بورس قابل خرید و فروش است. حجم  مبنای این نماد دو میلیون و ۳۲۳ هزار سهم در نظر گرفته شده و همانطور که  قابل ملاحظه است، امروز تا لحظه نگارش این متن تنها ۳۲۰ هزار سهم معامله  شده و این یعنی هنوز حجم معاملات به حجم مبنا نرسیده است.

برای همین با اینکه کل معاملات امروز با قیمت ۲۴۹۱۹ ریال  انجام شده، اما همچنان قیمت پایانی ۲۳۸۹۹ ریال است. در چنین شرایطی تغییرات  قیمت پایانی به نسبت حجم معامله شده تا این لحظه با حجم مبنا انجام  می‌شود. مثلا در اینجا تعداد سهام معامله شده در بازار تا این لحظه ۱۴ درصد  حجم مبنا است و برای همین، صرفا ۱۴ درصد تغییرات قیمت روی نرخ پایانی  تاثیر گذاشته. از آنجا که تغییر قیمت در معاملات انجام شده امروز پنج درصد  بوده، قیمت پایانی ۱۴ درصد این رقم، یعنی هفت دهم درصد تغییر پیدا کرده  است.

حجم مبنا چطور محاسبه می‌شود؟

فرمول محاسبه حجم مبنا چندان دشوار نیست. صرفا کافی است در  طول روز به ازای هر ۱۰ هزار سهم یک شرکت، چهار سهم معامله شود. به عبارتی  حجم مبنای هر شرکت، معادل ۰.۰۴ درصد کل سهام آن شرکت است. برای مثال اگر  شرکتی دارای یک میلیارد سهام باشد، حجم مبنا ۴۰۰ هزار سهم محاسبه می‌شود.  البته باید  توجه داشته باشید که این قانون یک تبصره هم دارد. بر اساس این  تبصره فرمول مورد نظر در صورتی اعمال می‌شود که حداقل ارزش مبنا برابر با  پنج میلیارد تومان باشد.

همچنین حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌هایی که کمتر از دو هزار  میلیارد تومان سرمایه دارند، ۱۰ میلیارد تومان و برای شرکت‌هایی که بالاتر  از دو هزار میلیارد تومان ارزش دارند، ۱۲ میلیارد تومان در نظر گرفته شده  است. ارزش مبنای هر نماد در اصل همان قیمت تمام شده حجم مبنا است. برای  مثال اگر قیمت هر سهم یک شرکت هزار تومان باشد و حجم مبنای آن ۴۰۰ هزار  سهم، ارزش مبنا برابر با ۴۰۰ میلیون تومان خواهد بود. در این قانون، قیمت  پایانی سهم در معاملات روز چهارشنبه هر هفته ملاک تعیین ارزش مبنا خواهد  بود.

اعداد و ارقام تبصره حجم مبنا هر سال تغییر می‌کند. پیش از  این حجم مبنا صرفا برای شرکت‌های حاضر در بورس در نظر گرفته می‌شد و حالا  فرابورسی‌ها هم مشمول قانون حجم مبنا شده‌اند. باید توجه داشته باشید که  حداقل و حداکثر ارزش مبنا برای نماد‌های حاظر در بازار پایه متفاوت است.  برای بازار‌های پایه حداقل ارزش مبنا در تابلو زرد دو میلیارد تومان، در  تابلوی نارنجی یک میلیارد تومان و در تابلوی قرمز معادل ۵۰۰ میلیون تومان  در نظر گرفته شده است. ضمن اینکه حداکثر ارزش مبنای قابل اعمال بازار‌های  پایه نیز همانند بازار‌های اول و دوم خواهد بود.